MỘT NGƯỜI THẦY LỚN TRONG ĐỜI TÔI

MỘT NGƯỜI THẦY LỚN TRONG ĐỜI TÔI
GS.TSKH Vũ Minh Giang

Theo sự phân công của Giám đốc ĐHQG Hà Nội tôi đi Nga dự Diễn đàn Kinh tế quốc tế (SPIEF) lần thứ 28 diễn ra tại Saint Petersburg ra từ 18-21/6/2025. Tôi khấp khởi mừng vì hy vọng có dịp gặp lại người Thầy đáng kính của tôi, GS Dega Vitalyevich Deopik, người mà đã rất lâu tôi chưa có điều kiện viếng thăm. Chuyến bay do phía bạn sắp xếp chỉ dừng ở sân bay Seremetevo (Matxcova) 4 tiếng để quá cảnh đi St Petersburg. Kết thúc sự kiện cả đoàn lại bay thẳng về Việt Nam từ sân bay Pulkovo. Hoàn cảnh nghiệt ngã ấy đã khiến tôi không thực hiện được ý nguyện.
Thật đau xót khi biết tin Thầy vừa ra đi vào ngày 22/9. Xin được kính cẩn cúi đầu bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến Thầy từ một học trò Thầy mà đã hết lòng dìu dắt.
Tôi đến với Thầy như một định mệnh.
Cuối năm 1975 tôi được tham gia một đoàn công tác vào làm việc tại trường Đại học Văn khoa Sài Gòn. Ít lâu sau, vào khoảng tháng 6/1976,  tôi được lệnh ra Hà Nội gấp để đi học Tiến tu sinh (nghiên cứu sinh) ở Trung Quốc. Trong bối cảnh khi ấy không có cách nào để ra Bắc ngay được. Vậy là “trượt” một cơ hội được du học. Nhưng chính sự “xui xẻo” đã mở ra cho tôi cơ hội được đi làm nghiên cứu sinh ở Liên Xô, được đến với Thầy Deopik.
Tôi nghe danh tiếng ông đã lâu, biết ông là học trò xuất sắc của Viện sĩ A.A. Guber và là người … rất khó tính nên vô cùng hồi hộp chuẩn bị cho lần ra mắt đầu tiên. Nhưng thật bất ngờ, GS Deopik hoàn toàn không giống như tôi hình dung. Ông nhân hậu, hài hước và giản dị. Điều ấy khiên tôi lấy lại được tự tin. Tuy nhiên, khi bắt đầu làm việc chuyên môn thì mức độ nghiêm khắc lại vượt quá mức tôi tưởng tượng, thậm chí đến mức khắt khe. Mọi người nói ông chưa từng khen bất cứ một nghiên cứu sinh nào, kể cả người Nga cũng như người nước ngoài. Ông yêu cầu học trò rất gắt gao phải không ngừng nâng cao kiến thức. Giống như những NCS đi trước, tôi đã từng bị Thầy bắt học lại giáo trình đại học môn lịch sử của trường MGU bằng cách đọc và làm tóm tắt từng quyển giáo trình. Điều Ông vừa khuyến khích vừa thúc ép học là các phương pháp nghiên cứu. Ông thường nói với tôi lịch sử là lĩnh vực nhiều người thích tìm hiểu và ai cũng có thể nghiên cứu, những ranh giới giữa chuyên nghiệp và nghiệp dư chính là phương pháp. Ông có phong cách hướng dẫn rất đặc biệt. Nếu như rất nghiêm khắc trong việc bắt NCS học thì trong nghiên cứu ông lại tôn trọng sự sáng tạo của học trò. Giá trị lớn nhất NCS học được từ Ông là những ý tưởng, những gợi ý. NCS chỉ đến gặp thầy khi đã chuẩn bị chu đáo và đầy đủ các vấn đề có thể hỏi và thảo luận sòng phẳng với Thầy.
Tôi có một kỷ niệm nhỏ nhưng vô cùng sâu sắc với Thầy mà qua đó tôi nhận ra tấm lòng bao dung, nhân ái cùng phẩm chất vô cùng cao thượng, hào hiệp của một trí thức Nga và thật kỳ ngộ, từ sự kiện này, cuộc đời NCS của tôi dường như bước sang một trang mới. Trong một lần làm việc tại nhà riêng, Ông đưa tặng tôi một cuốn sách vừa viết và nói đọc xem có gì sai không nhé. Tôi biết đấy là câu nói đùa thân mật, nhưng không hiểu sao kích thích tôi. Và thế là tôi bỏ tất cả mọi việc đọc ngấu nghiến quyển sách. Thật tình cờ tôi tìm ra một số nhầm lẫn của Ông. Tôi đã tra cứu rất cẩn thận và chắc chắn phát hiện của mình là đúng, nhưng chợt e ngại khi nghĩ đến việc nói những điều ấy với Thầy. Đắn đo mãi và cuối cùng tôi đã quyết định đến gặp Thầy. Thật bất ngờ khi nghe tôi nói xong, Thầy nhìn với con mắt tôi chưa thấy bao giờ. Trìu mến, trân trọng và có phần ánh lên niềm cảm kích. Ông nói: “Giang ơi sao thầy không gặp em từ 10 năm trước”. Câu nói ấy, thời khắc ấy tôi không bao giờ quên được. Từ đó tôi có may mắn được Thầy gửi cho đọc những bài viết trước khi đăng và đặc biệt, cho tôi làm trợ giảng. Đấy là bước ngoặt trong cuộc đời tôi.
Sự động viên, và hướng dẫn tận tình của Thầy Deopik đã khích lệ tôi vươn lên làm một việc mà trước đó tôi không dám nghĩ tới: Áp dụng toán thống kê và một số phương pháp của khoa học tự nhiên để làm luận án. Kết quả đã vượt ra ngoài sức tưởng tượng của tôi. Thầy nói đây không còn là luấn án Kandidat (Phó tiến sĩ) nữa mà đã đạt tới tầm mức của một luận án Doctor Nauk (tiến sĩ khoa học).
Đúng là nếu không có GS Dega Vitalyevich Deopik thì tôi không thể viết một luận án mà nhận được hai bằng tiến sĩ và nhiều ý tưởng Thầy dạy đến hôm nay vẫn còn nguyên tươi mới.
Không chỉ trong khoa học mà trong cuộc sống những năm xa nhà tôi cũng được Thầy yêu thương như người con. Những lời khuyên như phải biết quý coi thời gian ở Nga như kim cương, hãy bớt “болтать” (tán gầu) với đồng hương mà tăng cường kết bạn với người Nga để rèn tiếng, hay hãy mở rộng giao lưu với những nhà khoa học thuộc lĩnh vực chuyên môn khác, nhất là khoa học tự nhiên để rèn tính phản biện…đã giúp tôi trưởng thành rất nhiều.
Điều duy nhất khiên tôi có phần thanh thản khi biết tin Thầy về cói vĩnh hằng là lúc sinh thời Thầy có ước nguyện được sang Việt Nam và tôi đã thực hiện được lời hứa với Thầy. Tôi còn nhớ như in lần ra sân bay đón Thầy cùng với anh Polyakov, khi ấy là Tuỳ viên văn hoá ĐSQ Nga, cũng là một NGS của Thầy. Nay anh cũng đã khuất núi. Thầy xúc động khi đặt chân đến Nội Bài Thầy nói đã mãn nguyện được nhìn tận mắt đất nước Việt Nam và thấy đất nước này đẹp và đáng yêu hơn những gì Thầy hình dung trước đó.
Vĩnh biệt Thầy, người Thầy lớn trong đời tôi và là người bạn thân thiết của đất nước Việt Nam.

 

Một lần uống Kvas (nước giải khát làm từ lúa mạch đen) với Thầy Deopik ở Bộ môn